Nasz Czas

Dwudziestego października w Wilnie brzmiały ostatnie akordy festiwalu muzyki aktualnej GAIDA, któremu, jak zwykle w praktyce światowej, kontrapunktuje myśl teoretyczna.

Na pierwszym koncercie wymienionego festiwalu (2003 10 10) słyszeliśmy utwór polskiego kompozytora Eugeniusza Knapika, a już następnego dnia referat o jego twórczości (Eugeniusz Knapik - szkic do portretu z "muzyką z muzyki" w tle) wygłosił jeden z inicjatorów konferencji poprzednich i obecnej Krzysztof Droba. Początki litewsko-polskiego dialogu twórczego sięgają roku 1977, gdy na III Festiwalu "Młodzi Muzycy Młodemu Miastu" w Stalowej Woli zabrzmiała muzyka Mikalojusa Konstantinasa Čiurlionisa w wykonaniu Vytautasa Landsbergisa, który również przyczynił się do rozwoju litewsko-polskich kontaktów muzycznych. Od 1989 litewsko-polskie kontakty muzyczne uzyskały status bardziej oficjalny i przybrały formę stałych Litewsko-Polskich (bądź Polsko-Litewskich) Konferencji Muzykologicznych. Pierwsza, pod tytułem "Świadomość kompozytorska końca XX wieku z perspektywy polskiej i litewskiej", odbyła się w Wilnie w maju 1989. Następnie muzykolodzy "obojga narodów" zastanawiali się nad "Tradycją i współczesnością" (Konferencje II-IV: Kraków 1990, Wilno 1991, Kraków 1993). Trzy następne konferencje (V, VI, VII) zostały poświęcone rodzinie Bacewiczów-Bacevičiusów. Znamienne, że w VI Konferencji, która odbyła się w Łodzi, mieście bardzo ściśle związanym z życiem rodziny Bacewiczów, wzięła udział siostra muzyków, pisarka Wanda Bacewicz. VIII konferencja, poświęcona "Duchowości Europy Środkowej w muzyce końca wieku" miała miejsce przed trzema laty w Krakowie, gdy miasto zostało obrane stolicą kultury Europy 2000.

Tematem przewodnim IX spotkania muzykologów "obojga narodów" była "Muzyka z muzyki". Jak słusznie zauważyła dr Audrone Žiuraityte, przewodnicząca Sekcji Muzykologów Związku Kompozytorów Litwy, w epoce postmodernizmu, szczególnie u kresu XX wieku, multikulturowość zyskuje niezwykły wymiar - w twórczości kompozytorów świadomie i podświadomie przejawiają się związki intertekstualne. Zmienia się treść powszechnie rozumianego pojęcia stylu indywidualnego oraz ogólnie autorstwa. Powstają nowe paradygmaty analizy dzieła muzycznego. Szczególnym uznaniem z powodu swej aktualności cieszy się obecnie na Litwie teoria prof. Akademii Muzycznej w Krakowie Mieczysława Tomaszewskiego, pewien system obecności "muzyki obcej" w komponowanych dziełach. Zwróciły się ku niej spojrzenia muzykologów litewskich, wśród których przeważali uczestnicy z Akademii Muzycznej w Wilnie. Prace muzykologów reprezentowały otwarcie się na te same sprawy. Prorektor do spraw nauki i dydaktyki, kierownik zakładu analizy i interpretacji Akademii Muzycznej w Krakowie prof. dr Teresa Malecka rozważając o roli tradycji w polskiej muzyce współczesnej podkreśliła, że zwracanie się ku muzyce przeszłości i włączanie jej do utworów własnych wskazuje na pewną spójność moralną z epoką minioną, na aktualność wartości nieprzemijających w świecie współczesnym. Zdaniem Jurate Landsbergyte (Instytut Kultury, Filozofii i Sztuki w Wilnie), adoracja muzyki przeszłości jest objawem osłabienia potencjału twórczego, wskazuje na brak własnej wyobraźni. Pisząca obecnie doktorat w Litewskiej Akademii Muzycznej Audra Versekenaite prześledziła uporczywie się odradzającą w muzyce XX wieku nić tradycji poprzez adaptacje sekwencji średniowiecznej "Dies irae". Referat dr Audrone Žiuraityte cechowała szczególna uwaga dla twórczości Fryderyka Chopina, któremu hołd w oryginalnym utworze "Ritornel jesieni. Hommage a Fryderyk" złożyła kompozytorka litewska Onute Narbutaite, czerpiąc z jego muzyki fortepianowej.

Obiektem dwóch prac została obrana twórczość Krzysztofa Pendereckiego. Dialog z tradycją w jego muzyce prześledziła dziekan Wydziału Teorii Muzyki i Dyrygentury Akademii Muzycznej w Krakowie prof. dr Regina Chłopicka. Beatę Leszczyńską z Wilna interesowało zagadnienie "muzyki obcej", jej funkcjonowania i recepcji w operze Krzysztofa Pendereckiego "Ubu Rex".

Wypowiedzi innych prelegentów również dotyczyły twórczości kompozytorów współczesnych Polski i Litwy z punktu widzenia więzi intertekstualnych.

Krzysztof Droba z Akademii Muzycznej w Krakowie we wspomnianym już referacie przedstawił portret Eugeniusza Knapika. Dr Ewa Siemdaj z wymienionej uczelni wyższej rozpatrywała problem "muzyki z muzyki" w twórczości Andrzeja Panufnika. Więzi z dziedzictwem różnych epok i kultur, utworzonych dzięki integrującej wyobraźni Vidmantasa Bartulisa odnajdywała dr Ruta Gaidamavičiute z Litewskiej Akademii Muzycznej. Ruta Goštautienë omówiła strategie autorstwa w utworach Algirdasa Martinaitisa i Šarunasa Nakasa z lat 1989-2003.

Poruszone na poprzednich konferencjach i bliskie obu stronom studia nad życiem i spuścizną twórczą rodziny Bacewiczów-Bacevičiusów kontynuowały trzy referaty. Dr Ona Narbutienë zwróciła uwagę na korzenie litewskie rodziny Bacevičiusów, przytaczając nowe fakty z biografii słynnych artystów. Edmundas Gedgaudas zapoznał audytorium litewskie z przełożonymi z jęz. polskiego własną ręką urywkami z listów Vytautasa Bacevičiusa. Dr Małgorzata Janicka-Słysz z Akademii Muzycznej w Krakowie wprowadziła słuchaczy w krąg muzycznych inspiracji Vytautasa Bacevičiusa, wskazując również na to, że muzyka kompozytora inspirowała powstanie nowych utworów w muzyce litewskiej.

Obok prac dotyczących tematu głównego, należy wymienić referat o życiu i działalności twórcy folklorystyki i etnografii polskiej Oskara Kolberga, który wygłosiła Živile Ramoškaite (Instytut Literatury i Folkloru Litwy). Prof. dr Rimantas Sliužinskas (Instytut Muzykologii Uniwersytetu w Kłajpedzie) ukazał sporo więzi polskich i litewskich pieśni ludowych, ilustrując referat własnym śpiewem.

Z tematów referatów widzimy, że muzykolodzy i teoretycy muzyki "obojga narodów" czują pulsowanie współczesnej muzykologii europejskiej i prowadzą swe badania w kontekście jej problemów, współtworzą kulturę muzyczną, nawzajem ją ubogacając.

Już teraz można powiedzieć, że konferencja zyskała uznanie i sympatie licznych słuchaczy pracujących w różnych dziedzinach sztuki, nauki i kultury, którzy zaznaczyli wysoki jej poziom naukowy, wyraźny charakter konceptualny. Do tego się przyczyniła książeczka tez konferencji, wydana w obu językach - litewskim i polskim. Spodziewamy się, że zbiór materiałów IX Litewsko-Polskiej Konferencji również ukaże się jako odrębna książka.