|
Czas Złoty skarbiec nauki Ramune Živočevskyte Polonistyka na Uniwersytecie Witolda Wielkiego w latach 1922 - 1939 I. Uniwersytet Witolda Wielkiego 1. Otwarcie uniwersytetu w Kownie 13 lutego 1922 roku Gabinet Ministrów postanowił otworzyć Uniwersytet Litewski w Kownie. Rektorem uczelni został Jonas Šimkus, dziekanami: Jonas Mačiulis (Maironis), Augustinas Voldemaras, Petras Avižonis, Zigmas Žemaitis i Petras Juodele 1. Uroczyste otwarcie uniwersytetu odbyło się w Sali Wyższych Studiów 2 16. II. 1922. W uroczystości uczestniczyli: prezydent Litwy Antanas Stulginskis, premier Ernestas Galvanauskas, minister oświaty Petras Juodakis oraz inni przedstawiciele władzy. Już następnego dnia zaczęła się praca na uniwersytecie. Od 1 marca zaczęto przyjmować studentów, a od 6 tegoż miesiąca oficjalnie rozpoczął się pierwszy semestr nauki. W roku 1930 nazwa Uniwersytetu Litewskiego została zmieniona na Uniwersytet Witolda Wielkiego. Tak samo nazywa się i na dzień dzisiejszy.
W statucie zaznaczono, że na wydziale można założyć nowe oddziały i nowe katedry, ale zlikwidować je można tylko drogą prawną. Naczelna władza na Uniwersytecie, to Rada Uniwersytecka. Władza wykonawcza, to Senat Uniwersytecki. Wydział Nauk Humanistycznych powstał z byłego wydziału Nauk Socjalnych. Wydział Prawniczy powstał później. 31 marca 1925 roku odbyło się otwarcie Wydziału Teologicznego ewangelików (5 katedr). Personel. Naukowy personel Uniwersytetu 3 to: 1. Starszy personel naukowy: profesorowie etatowi i nieetatowi oraz docenci. 2. Docenci nieetatowi. 3. Młodszy personel naukowy: dyrektor biblioteki, wykładowcy, asystenci, kierownik ogrodu i laboranci. 4. Pomocniczy personel instytucji naukowych: demonstratorzy, preparatorzy, technicy i bibliotekarze. Stosunki międzynarodowe. W celu rozpowszechniania nauki, Uniwersytet starał się utrzymywać stosunki z naukowcami z innych krajów. Przedstawiciele uczelni uczestniczyli w międzynarodowych konferencjach naukowych, zapraszali uczonych z innych krajów, wymieniali się zbiorami bibliotecznymi. Wydawnictwa naukowe były wysyłane do ponad 100 uniwersytetów z całego świata, które odwdzięczały się tym samym. Większość szkół wyższych, z którymi współpracowano, to uczelnie europejskie, ale oprócz tego UWW współpracował z uniwersytetami Ameryki, Azji, a nawet Afryki i Australii. Spośród uniwersytetów europejskich nie było żadnego z Polski. Przynamniej do roku 1927. W pierwszych latach działalności UWW szczególnie ważna była wizyta licznej grupy naukowców z Finlandii w roku 1926. Podczas tygodniowego pobytu goście zwiedzali różne instytucje uniwersyteckie, byli z wizytą u prezydenta Litwy i ministra oświaty, odwiedzili Muzeum Wojenne, niektóre instytucje kulturalne Kowna, kilka znanych miejsc kraju oraz prowadzili publiczne wykłady. Wykładowcy UWW uczestniczyli w uroczystościach i jubileuszach uniwersytetów zagranicznych, jeździli na kongresy naukowe albo po prostu na wycieczki służbowe w celach naukowych. W bibliotece uniwersyteckiej był osobny dział czasopism. W latach 1927 - 1932 przechowywano tam 16.920 tomów w 27 językach, z tego w języku polskim - 2115 tomów (329 czasopism). W roku 1932 były zamówione 1.182 książki po polsku, co stanowiło 1,9 % ogółu zamówień. Organizacje studenckie. Od momentu otwarcia Uniwersytetu zaczęły powstawać różne organizacje studenckie. Główna organizacja - "Przedstawicielstwo Studenckie" powstała trochę później, w roku 1925, a pierwszym przewodniczącym był Antanas Starkus. Do tej pory sprawy studenckie były załatwiane chaotycznie. Pierwsza organizacja o nazwie "Stowarzyszenie Samopomocy Materialnej Studentów" ("Studentu Savišalpos Draugija") powstała na uniwersytecie 18. V. 1922. Stowarzyszenie założyło dom akademicki, stołówkę, księgarnię oraz czytelnię gazet. Na początku dużo studentów interesowało się tą organizacją. W latach 1922 - 1923 liczyła ona około 900 członków. Działalności Stowarzyszenia przeszkadzały ostre konflikty wewnętrzne. Osłabiona nimi organizacja przerwała swoje istnienie w październiku 1926 roku. Swój majątek przekazała Przedstawicielstwu. Ostre konflikty wewnętrzne "Stowarzyszenia Samopomocy Materialnej Studentów" były charakterystyczną cechą ówczesnych studentów. Przyczyną tego były różne narodowości i różne poglądy, walka o władzę między grupami. Na zebraniu Stowarzyszenia w październiku 1922 Żydzi zażądali, żeby wszystkie komunikaty były tłumaczone na ich język co przez jakiś czas robiono. Rosjanie zaczęli domagać się tego samego. Walka o język państwowy jeszcze bardziej pogarszała stosunki. Rektor UWW Jonas Šimkus, po dziesięciu latach tak scharakteryzował pierwszych studentów: "Do uniwersytetu trzeba było przyjmować młodzież oderwaną od nauki przez wojnę i rewolucję . Pierwsi studenci nie byli podobni do dzisiejszych. Wielu z nich przeżyło po kilka frontów: walczyli w wojsku carskim, w wojsku rewolucyjnym, później na służbie bolszewickiej albo antybolszewickiej i w Wojsku Litewskim. W przekonaniach studentów często nie było konsekwencji. I w ogóle pierwsi studenci byli bardziej chaotyczni. Dlatego i stosunki między studentami były gorsze. No i później przeszkadzał im antagonizm grup i nietolerancja, chociaż w formach bardziej ostrych to się nie przejawiło" 4. W semestrze wiosennym 1927 roku Senat Uniwersytecki zarejestrował 47 organizacji studenckich. W lipcu zatwierdził projekt ogólnego uniformu studenckiego: białą czapkę z zielonym paskiem. Każda organizacja osobno miała swoje cele, hasło a nawet czapki, których kolory były charakterystyczne tylko dla tej jednej. Kilka z nich założyli studenci Polacy. W roku 1925 powstało "Zjednoczenie Polaków Studentów Litwy". To niepolityczna organizacja, której celem była opieka nad życiem akademickim jej członków , ich nauką, kulturą i sprawami bytu. Zjednoczenie miało swoją biblioteczkę, organizowało zajęcia, zebrania, wycieczki, których celem było poznanie kraju rodzinnego. Inna organizacja to korporacja polska "Lauda". Założona w roku 1928, miała swe hasło Fraternitas et veritas. Organizacja niepolityczna miała na celu rozwijanie osobowości, charakteru i umysłu, przestrzeganie zasad etycznych i narodowych. Studenci zobowiązali się udzielać wszelkiej pomocy innym, ulep dbać o stan fizyczny. Członkowie nosili granatowe czapki z sześciokątną gwiazdą i monogramem, kolory paska: biały i czerwony. Kolory sztandaru: granatowy, biały i czerwony. W roku 1930 założono stowarzyszenie dziewcząt Polek pod nazwą "Znicz", lecz po roku ta organizacja przerwała swoją działalność. Niełatwy początek. Powyżej wymienione fakty nic nie mówią o trudnościach, z jakimi spotkali się założyciele i pracownicy Uniwersytetu. Takie trudności były związane z pomieszczeniami, z profesurą. Problemy były wszędzie. Rektor Uniwersytetu Mykolas Biržiška w komunikacie z okazji pięciolecia działalnosci porównał początek UWW z początkiem Uniwersytetu Wileńskiego: "On (Uniwersytet Wileński) zaczął swoją pracę w bogatej społeczności, był przeznaczony dla zamożnych, to wszystko miało miejsce w stolicy, gdzie już w ciągu stu lat panowali jezuici i założona przez nich Akademia. On odziedziczył jej gmachy, jej majątek, częściowo otrzymał studentów przygotowanych w szkołach Litwy i dla Uniwersytetu pozostała tylko praca akademicka, reformować i uzupełniać" 5. Nowo powstały Uniwersytet nie tylko nie miał żadnych gmachów i majątków, nie miał też doświadczonych profesorów i swoich naukowców. Oczywiście, były zmobilizowane siły inteligenckie kraju, lecz tego nie wystarczało. Zaproszeni specjaliści z różnych krajów Europy pomagali uzupełnić brak personelu. W ciągu pięciu lat pracy Uniwersytet liczył około 135 profesorów i docentów. Ci, co nie znali litewskiego, przez jakiś czas mogli prowadzić wykłady w języku rosyjskim lub niemieckim. Większość młodzieży nie była przygotowana do studiów i zdobycia wyższego wykształcenia w języku litewskim, ponieważ byli po szkołach rosyjskich. Nie mówiąc już o tym, że z niedowierzaniem spoglądali na uczelnię litewską. Tacy byli pierwsi studenci. Liczną część młodzieży stanowiły osoby innych narodowości. Większość z nich to Polacy, duża część Żydów szukała nauki nie na Litwie, a gdzie indziej. Ci, co postanowili wstąpić na Uniwersytet Litewski, zawsze nie mogli się porozumieć po litewsku. Niektórzy wymagali wykładów w innym, bardziej zrozumiałym języku. Z tego powodu wprowadzono sprawdzanie znajomości języka litewskiego, bo uczelnia nie chciała od samego początku utracić swoją litewskość. Przecież celem było założenie Uniwersytetu Litewskiego. Młodzież studencka była niejednolita, podzielona na grupy, między którymi zdarzały się sprzeczki. Nie mogli domówić się na wyborach Przedstawicielstwa. Uniwersytet nie miał jeszcze swojego typowego studenta, jak i swojej twarzy. We wspomnianym komunikacie rektor Mykolas Biržiška wyrażał nadzieję na lepsze i podkreślił, że w ciągu pięciu lat zaszły pozytywne zmiany: "Nie zwracając uwagi na ciosy i w ogóle trudne warunki działalności, Uniwersytet Litewski rośnie i dojrzewa. Ma ponad 3000 studentów (3064), z których: 2100 Litwinów, 800 Żydów i około 70 Polaków. Studenci innych narodowości już się przyzwyczaili do nauki po litewsku i nie unikają jej, jak świadczą egzaminy wstępne z języka litewskiego, poduczyli się języka i tylko nieliczni tych egzaminów nie zdają. Większość profesorów innych narodowości też zaczęła prowadzić zajęcia i wykłady po litewsku. Litewskość Uniwersytetu jest pewna" 6. Dalej rektor mówił o tym, że księgarnie uniwersyteckie mają około 100 tysięcy książek. W laboratoriach, klinikach, seminariach i proseminariach odbywa się aktywna praca. Uniwersytet wykształcił już ponad 200 dyplomowanych specjalistów. "Planowa praca naukowa, określana i ożywiana dążeniami narodu, jest tą drogą, którą powinien iść Uniwersytet Litewski" 7. Od roku 1940 na Uniwersytetcie Witolda Wielkiego zaszły znaczne zmiany. A w 1950 władza radziecka zamknęła uczelnię. Na tego miejsce powstał Instytut Politechniki i Instytut Medycyny. Uniwersytet Witolda Wielkiego był reaktywowany 28. IV. 1989. Od września tegoż roku zaczął pracę i z powodzeniem działa do dnia dzisiejszego. 2. Wydział Nauk Humanistycznych Wydział Nauk Humanistycznych powstał z Wydziału Nauk Socjalnych 12. IV. 1922. W regulaminie były przewidziane 4 oddziały: Językoznawstwa, Literatury, Historii i Filozofii z 18 katedrami. W czerwcu 1924 roku przez Radę wydziału była podjęta decyzja zostawić 3 oddziały: Filologii, Historii i Pedagogiki - Filozofii. Były wprowadzone przedmioty obowiązkowe i dodatkowe. Z 18 katedr nie były założone 2, to: Katedra Języka (jidysz) i Literatury Żydowskiej i Katedra Historii Żydowskiej. Od roku 1930 zostało 12 katedr. Katedry na WNH i ich kierownicy w semestrze wiosennym 1932 roku 8: 1. Katedra Systemu Filozoficznego. Kierownik o. prof. Izidorius Tamošaitis. 2. Katedra Historii Filozofii. Kierownik o. prof. Vosylius Sezemanas. 3. Katedra Pedagogiki. Kierownik e. o. prof. Jonas Vabalas - Gudaitis. 4. Katedra Językoznawstwa Porównawczego. Kierownik doc. Antanas Salys. 5. Katedra Języka Litewskiego i Literatury. Kierownik o. prof. Mykolas Biržiška. 6. Katedra Filologii Klasycznej. Kierownik o. prof. Włodzimierz Szyłkarski. 7. Katedra Języków Słowiańskich i Literatury. Kierownik o. prof. Vincas Kreve - Mickevičius. 8. Katedra Języków Germańskich i Literatury. Kierownik o. prof. Horst Engert. 9. Katedra Języków Romańskich i Literatury. Kierownik e. o. prof. Vladas Dubas. 10. Katedra Historii Litwy. Kierownik e. o. prof. Ignas Jonynas. 11. Katedra Historii Powszechnej. Kierownik o. prof. Leon Karsawin. 12. Katedra Semitologii. Kierownik doc. Nachmanas Chaimas Šapira. Podstawę wydziału stanowiło grono profesorów: Mykolas Biržiška, Kazimieras Buga, Jonas Jablonskis, Vincas Kreve - Mickevičius, Jonas Yčas. Oni zaczęli swoją pracę od semestru jesiennego w r. 1922. Od roku 1927 sytuacja wydziału zmieniła się: wydział poniósł niepowetowane straty. W tym roku odszedł z pracy e. o. prof. Paweł Gronskij. 23. II. 1930 zmarł o. prof. J. Jablonskis, a 17. XII. 1931 zmarł o. prof. J. Yčas. W roku 1927 do pracy na Katedrze Historii Powszechnej był zaproszony Leon Karsawin jako profesor etatowy. Dbano aby profesorzy wydziału mieli możliwość uczestniczenia w różnych konferencjach naukowych na innych uniwersytetach i zarazem zapraszano profesorów z zagranicy. Katedra Nauki Języków Słowiańskich i Literatury. W skład Wydziału Nauk Humanistycznych wchodziła też Katedra Nauki Języków i Literatury Słowiańskiej. Kierownikiem katedry był prof. V. Kreve - Mickevičius. Razem na katedrze pracowali: Balys Sruoga, Mykolas Banevičius oraz J. A. Herbaczewski. Informacje o wykładach i zajęciach prowadzonych przez Kreve - Mickevičiusa i Herbaczewskiego są podane w podrozdziale Wykładowcy lieratury i języka polskiego. Natomiast B. Sruoga miał wykłady ze współczesnej literatury rosyjskiej, historii sztuki teatralnej, folkloru rosyjskiego, dawnej literatury rosyjskiej. Prowadził także kurs epizodyczny Comedia dell arte i seminarium z historii teatru. M. Banevičius prowadził zajęcia z języka rosyjskiego oraz kursy epizodyczne: twórczość Puszkina, twórczość Turgieniewa. 3. Studenci i wolni słuchacze 9 Słuchaczami mogli być mężczyźni i kobiety. Słuchacze, to studenci i wolni słuchacze. Przyjmowały ich rady wydziałów, a przyjęcie potwierdzał rektor uczelni. Studentami mogli być ci absolwenci szkół, gdzie wykładano łacinę i było wzmocnione nauczanie języków obcych. Kto miał w świadectwie stopień z łaciny, mógł być przyjęty na każdy wydział bez egzaminów dodatkowych. Uczeń, który nie miał łaciny w szkole, bez dodatkowych egzaminów mógł wstępować tylkona Wydział Techniczny, Matematyczno - Przyrodniczy oraz mógł być przyjęty na Oddział Ekonomiki Wydziału Prawnego. Żeby wstąpić na Wydział Nauk Humanistycznych albo Wydział Medyczny trzeba było zdawać dodatkowe egzaminy z języka łacińskiego. Po studiach w seminarium katolickim można było wstępować bez egzaminów dodatkowych. To dotyczyło wydziałów: Teologiczno - Filozoficznego, Prawnego, Medycznego oraz Wydziału Nauk Humanistycznych. W innych, wyżej nie wymienionych wypadkach, trzeba było zdawać egzaminy dodatkowe. Ci, co uczyli się za granicą i chcieli wstąpić na UWW, musieli zdawać egzaminy, które ustalało Ministerstwo Oświaty. Wolnym słuchaczem mógł zostać też ten, kto nie miał wyżej opisanego wykształcenia, ale był uznany przez władzę wydziału jako odpowiedni dla studiów na uniwersytecie. Studentów przyjmowano dwa razy do roku: do 15 września i w drugim półroczu do 15 stycznia. Za zgodą senatu, jeżeli były poważne przyczyny, można było być przyjętym i do 1 października. Wolni słuchacze przyjmowani byli jako ostatni i tylko w tym wypadku, jeżeli były wolne miejsca. Każdy słuchacz koniecznie miał wybrać wydział, ale do 15 października nowo przyjęty młodzieniec mógł go zmienić. Student, który zaliczył ustaloną liczbę semestrów, wykonał wszystkie prace praktyczne oraz zdał egzaminy, otrzymuje dyplom. Wolny słuchacz, aby go otrzymać, powinien dostarczyć zaświadczenie ze szkoły. Jeśli ktoś studiował za granicą, mógł zdawać egzaminy i też dostać dyplom uniwersytetu. Egzaminy tego typu były płatne. Takie reguły były zatwierdzone od 7. VI. 1930. Do tego czasu istniał podobny porządek. Jednym z warunków wstąpienia na uniwersytet była znajomość języka litewskiego, potwierdzona odpowiednim zaświadczeniem. Aby otrzymać dyplom student powinien był napisać pracę dyplomową. W roku 1932 na Wydziale Nauk Humanistycznych studiowało 676 studentów i wolnych słuchaczy. Na Dziale Filologii ich było 460, na Dziale Historii 193, na Filozofii - Pedagogiki - 23 osoby 10. Studenci Polacy. Według statystyki w roku 193211 studentów i wolnych słuchaczy narodowości polskiej było 10712. Na Wydziale Prawnym studiowało ich 28, na Wydziale Matematyczno - Przyrodniczym - 15, na Wydziale Medycyny - 34, na Wydziale Technicznym - 20 i na Wydziale Nauk Humanistycznych - 10: 9 osób na Oddziale Filologii i 1 osoba na Oddziale Historii. Na Oddziale Filologii język polski znało 117 osób, a w ogóle takich słuchaczy było 1087. Była to trzecia liczebnie grupa osób, znających język obcy. Najwięcej było znających język rosyjski - 2883 osoby, a na drugim miejscu znajomość języka niemieckiego, który znało 2579 osób. Litewski język powinien był znać każdy, bo to jeden z warunków przyjęcia na uczelnię. Wielu studentów uczyło się i wielu zdawało zaliczenia i egzaminy, lecz tylko niektórzy ukończyli studia i otrzymali wyższe wykształcenie. II. Polonistyka na Uniwersytecie Witolda Wielkiego Dlaczego i komu była potrzebna filologia polska - oto pytanie, na które najpierw trzeba spróbować odpowiedzieć. Aby to zrobić, trzeba omówić sprawy narodowościowe w państwie litewskim w okresie międzywojennym. Według Haliny Karaś "W okresie międzywojennym zaszły w sytuacji Polaków na Kowieńszczyźnie poważne zmiany, gdyż powstanie państwa litewskiego wpłynęło na umocnienie się tożsamości litewskiej ludności o nie w pełni określonym poczuciu narodowościowym. Częściowo był to proces dobrowolny, natomiast po części był wynikiem presji władzy, której ta ludność została poddana" 13. Państwo narodu, który przez wieki cierpiał wynaradawianie ze strony państw sąsiednich, państwo na twarzy którego ledwo widniały rysy narodowe, powinno było coś zrobić, żeby sytuacja się zmieniła i to właśnie robiło. "Ogromne znaczenie miała tu polityka antypolska prowadzona przez władze litewskie pod hasłem powrotu do korzeni litewskich..." 14 Dalej autorka pisze, że cele te realizowano poprzez zamykanie polskich szkół, ograniczanie działalności polskich organizacji, utrudnianie wydawania polskich gazet 15. Posiadając tę informację o tak bardzo pogarszających się sprawach Polaków i powracając do spraw uniwersytetu powstaje inne pytanie: jakim cudem filologia polska miała tu miejsce? A źródła archiwalne świadczą o tym, że od samego początku działalności Uniwersytetu były podjęte kroki, aby polonistyka tu zaistniała 16. Studenci Polacy mieli kilka swoich organizacji. Oczywiście, lituanizacja była i na Uniwersytecie. Młodzieniec nieznający języka litewskiego w ogóle nie mógł zostać słuchaczem UWW. Najbardziej agresywna była młodzież narodowości żydowskiej o lewicowach poglądach. Na początku w ogóle ignorowali żądanie na mówienia oficjalnych spotkaniach po litewsku. Każda większa grupa studentów innych narodowości żądała załatwiania spraw oficjalnych w języku ojczystym. Potrzebne były środki, aby tę anarchię opanować. I tak niełatwy początek uczelni jeszcze bardziej komplikowało nastawienie i zachowanie się studentów różnych narodowości. W roku 1923 w istniejących wówczas granicach (bez rejonu kłajpedzkiego) przeprowadzony spis w Republice Litewskiej odnotował 202,79 tysięcy ludności, w tym 67,7 tysięcy mieszkańców zadeklarowało narodowość polską 17. W Kownie było 10,1 tysięcy Polaków 18. W ogóle liczba mieszkańców Kowna wynosiła 98,9 tysięcy i z nich - 10,2 procent stanowili Polacy 19. Demografowie polscy z tymi liczbami się nie zgadzali i uważali, że Polaków było więcej 20. Założę, że właśnie dla tych osób była założona filologia polska, a zapewne i dla tych, którzy chcieli bliżej poznać kulturę polską, język oraz walory twórczości poetów i pisarzy polskich. 1. Wykłady na Wydziale Nauk Humanistycznych Z podrozdziału Wydział Nauk Humanistycznych wiadomo, że ten wydział składał się z trzech oddziałów: Filologii, Historii, i Pedagogiki - Filozofii. Były przedmioty i wykłady ogólne dla wszystkich trzech oddziałów, obowiązkowe dla wszystkich studentów wydziału. Przedmioty ogólne: 1. Kurs ogólny języka litewskiego. 2. Zajęcia praktyczne z języka litewskiego. 3. Historia narodu litewskiego. 4. Logika. 5. Psychologia. 6. Łacina i literatura antyczna. 7. Język zachodnioeuropejski i język słowiański. Taki porządek i taki plan nauki był zatwierdzony od samego początku pracy uniwersytetu, od roku 1922. Przedmioty polonistyczne w największym stopniu, jako część planu nauki, występowały w Oddziale Filologii. O wiele mniej było ich na Oddziale Historii. Historycy między innymi mieli jako przedmiot język polski. Oddział Filologii był podzielony na katedry i grupy. Najważniejsze dla studenta - wybrać grupę, która dla niego będzie główna i właśnie taka specjalność będzie wpisana do dyplomu. Na przykład, grupa przedmiotów Literatura litewska. Oprócz tego trzeba było wybrać dwie dodatkowe grupy przedmiotów. Wybranych przedmiotów student powinien był się uczyć w ciągu ośmiu semestrów. Wykłady i zajęcia studiów głównych powtarzały się co dwa lata. Grupy przedmiotów na Oddziale Filologii: a) Komparatywistyka języków. b) Język litewski. c) Literatura litewska. d) Język grecki i literatura. e) Język łacinski i literatura. f) Literatura rosyjska. g) Język polski i literatura. h) Literatura niemiecka. i) Literatura angielska. j) Literatura francuska. W planie nauki na lata 1922-1927 dla polonistów były przewidziane takie przedmioty: 1. Kurs ogólny z literatury. 2. Historia literatury polskiej. 3. Historia literatury litewskiej. 4. Historia Polski. 5. Historia języka polskiego. Wykłady i zajęcia epizodyczne: 6. Literatura polska - doba emigracyjna. 7. Twórczość Słowackiego. Wykłady i zajęcia dla tej grupy odbywały się w języku polskim. Przedmioty polonistyczne były włączone również do programu innych grup. W Grupie Języka Litewskiego miał miejsce język polski. A jeszcze więcej tego było w Grupie Literatury Litewskiej: nowa literatura polska, niektórzy autorzy: A. Mickiewicz, E. Orzeszkowa, I. Kraszewski, J. Kasprowicz... Może powstać pytanie, po co literatura polska dla lituanistów? Każdemu filologowi ważne jest dobrze orientować się w literaturze w ogóle i temu zazwyczaj dobrze służą wykłady z literatury powszechnej. Więc albo uważano kilku z tych autorów za pisarzy litewskich albo ta literatura była bliska kulturze litewskiej, bo też dużo w niej jest o Litwie. Mieczysław Jackiewicz w swej pracy pisze: "Ogromną rolę wychowawczą i pobudzającą na rozwój odrodzenia narodowego Litwinów odegrały romantyczne utwory o tematyce litewskiej Mickiewicza, Kraszewskiego, Słowackiego i Syrokomli" 21. Jeśli to tak, to całkiem naturalnie, że dla Litwinów ta literatura była ważna i droga. Chociaż zdaniem tego samego autora, ona znacznie przyczyniła się do procesu wynaradawiania się Litwinów 22. Więc może nie można było jej się pozbyć jak starego nawyku?... Trudno było wyobrazić kulturę, a wtedy i literaturę, litewską bez Mickiewicza, Słowackiego, Kraszewskiego, Orzeszkowej?... "Literatura polska, zwłaszcza o tematyce litewskiej lub związana z Litwą, oddziaływała w znacznym stopniu na kształtowanie świadomości narodowej Litwinów" 23 - kontynuuje rozważania Jackiewicz. W końcu i przedmiot był taki, wykładany przez Biržiškę pod nazwą Litwa w literaturze polskiej. Z tego wynikałoby, że literatura ta nie była przyswajana w takim stopniu, aby nazywać ją literaturą litewską (wyjątek stanowi twórczość A. Mickiewicza), lecz to, że była bardzo bliska narodowi litewskiemu, była częścią kultury litewskiej - tego zaprzeczyć nie można. Może i wypada przyznać rację cytowanemu powyżej Jackiewiczowi: "Literatura polska istniała w kulturze litewskiej w ciągu stuleci, zawsze wzbudzając zainteresowanie Litwinów, którzy poszukiwali w niej tych wartości ideowych i poznawczych, które twórczość polska zawiera i które z pożytkiem i chęcią przekazywała sąsiedniemu narodowi, zwłaszcza w okresie wspólnych walk o wolność i niepodległość. (...) żywotność literatury polskiej na Litwie świadczy, iż była ona i zapewne nadal jest potrzebna naszym sąsiadom" 24. A może to przesada?.. Z eseju J. A. Herbaczewskiego wynika, że i młodzież międzywojenna nie bardzo szanowała tę literaturę i samego Mickiewicza: "Nieprzyjemnie i wstrętnie wyjaśniać dla młodej generacji Litwy, że A. Mickiewicz swoim duchem twórczości, swoim charakterem jest bliższy nam (był i będzie), niż Polakom. Trzeba być całkowitym ignorantem, trzeba nie znać psychologii narodu, aby nie chcieć zrozumieć tej prawdy" 25 - pisze autor. Z tego wynikałoby, że wśród młodzieży litewskiej były inne tendencje, niż te, o których pisze Jackiewicz. "My, Litwini, nie mamy żadnej potrzeby walczyć z Mickiewiczem" 26 - zapewnia Herbaczewski. Jeśli modernista widział potrzebę stać w obronie wieszcza i o tym napisać, to sytuacja mogła być krytyczna. Dalej pisał: "niektórzy "śmiałkowie" naszej młodej generacji też potępiają geniusz A.Mickiewicza. Dla nich Marks (chociaż on nie Litwin, a Niemiec) droższy, bliższy. Dla nich Majakowski (nie Puszkin) bardziej święty swoim "duchem". Mniejsza o to! Ci co nie umieją tworzyć, umieją tylko pluć"27. Wyciągam wniosek, że lituaniści w swoim rozkładzie mieli powyżej wspomnianych autorów z tego powodu, że oni pisali o Litwie, a fakt założenia polonistyki wskazuje na to, że ówczesna inteligencja litewska (albo jej część), nie poddała się ambicjom, nastrojom antypolskim i założyła studia polonistyczne. (Ciąg dalszy nastąpi.) Bibliografia Źródła archiwalne Lietuvos centrinis valstybes archyvas, mf, F 631. Biblioteka Uniwersytetu Wileńskiego, Dział Rękopisów, F 96, Humanitariniu mokslu fakulteto egzaminu komisiju protokolai. Biblioteka Uniwersytetu Wileńskiego, Dział Rękopisów, F 96, Humanitariniu mokslu fakulteto istorijos ir filologijos skyriu iskaitu lapai. Prasa "Lietuvos aidas", Nr 59 (1434), 14 marca 1932 r. Przypisy: 1 W Lietuviu enciklopedija, t. VII, South Boston 1957, s. 80 podana inna forma nazwiska: Juodelis. 2 27. I. 1920 w Kownie była założona szkoła prywatna pod nazwą Wyższe Studia Litwy (lit. Lietuvos Aukštieji Kursai). To był poprzednik Uniwersytetu Litewskiego a później Uniwersytetu Witolda Wielkiego. 3 Vytauto Didžiojo Universitetas, Antruju penkeriu veikimo metu (1927. II. 16 - 1932. IX. 1) apyskaita, Kaunas 933, s. 510. 4 Vytauto Didžiojo Universitetas, Antruju penkeriu veikimo metu (1927. II. 16 - 1932. IX. 1) apyskaita, Kaunas 1933, s. 489. 5 Lietuvos Universitetas 1922. II. 16 - 1927. II. 16, Pirmuju penkeriu veikimo metu apyskaita, Kaunas 1927, s. 3. 6 Tamże, s. 5. 7 Tamże, s. 6. 8 Vytauto Didžiojo Universitetas, Antruju penkeriu veikimo metu (1927. II. 16 - 1932. IX. 1) apyskaita, Kaunas 1933, s. 207. 9 Zob. Vytauto Didžiojo Universitetas, Antruju penkeriu veikimo metu (1927. II. 16 - 1932. IX. 1) apyskaita, Kaunas 1933, s. 516. 10 Vytauto Didžiojo Universitetas, Antruju penkeriu veikimo metu (1927. II. 16 - 1932. IX. 1) apyskaita, Kaunas 1933, s. 388. 11 Tamże, s. 390. 12 Tamże, s. 394 ukazana liczba 117 osób. 13 H. Karaś, Gwary polskie na Kowieńszczyźnie, Warszawa - Puńsk 2002, s. 76. 14 Tamże. 15 Tamże, s. 76 - 77. 16 We Wstępie, s. 4. 17 Zob. P. Eberhardt, Polska ludność kresowa. Rodowód, liczebność, rozmieszczenie, Warszawa 1998, s. 103. 18 Tamże. 19 Tamże, s. 104. 20 Tamże, s. 105. 21 M. Jackiewicz, Literatura polska na Litwie XVI - XX wieku, Olsztyn 1993, s. 9. 22 Tamże, s. 9. 23 Tamże, s. 10. 24 M. Jackiewicz, Literatura polska na Litwie XVI - XX wieku, Olsztyn 1993, s. 234. 25 J. A. Herbačiauskas, Erškečiu vainikas, Vilnius 1992, s. 391. 26 Tamże. 27 Tamże, s. 391 - 392. Nasz Czas 25/2003 (614) |
||
