Nasz Czas

Wileńszczyzna była prawdziwym ogrodem botanicznym szlachty i - jakiej szlachty! Siedzieli tu od pogańskich czasów, bo od Mendoga - Jundziłłowie, Wismontowie, od Gedymina - Dogilowie, Ejgirdowie, od Jagiełły i Witolda - Krupowiczowie, Zapaśnikowie, Krupowiesowie,Wilbikowie, Mickiewiczowie, Koczanowie, Dowgirdowie, Jodkowie, Bartoszewiczowie i inni. W samym lidzkim powiecie (obecnie część rejonu solecznickiego) pod koniec XVIII w. kwitło jakieś 600 nazwisk szlacheckich, a w tym kilkanaście rodzin o nazwisku, naszego Wieszcza, Mickiewicz.

Herb Kościesza

Istniały następujące podstawowe odmiany herbu:

I. W polu czerwonym rogacina srebrna w słup, w środku przekrzyżowana i w końcu bez opierzenia rozdarta. W klejnocie nad hełmem w koronie trzy pióra strusie.

II. W polu czerwonem rogacina srebrna w słup, dwukrotnie przekrzyżowana, w końcu bez opierzenia rozdarta. W klejnocie trzy pióra strusie.

III. Tarcza - jak odm. I. W klejnocie nad hełmem w koronie ramię zbrojne, zgięte w łokciu, z mieczem w ręku.

IV. W polu czerwonym rogacina srebrna w słup, w końcu bez opierzenia rozdarta.W klejnocie trzy pióra strusie.

V. W polu czerwonym rogacina srebrna w słup, przekrzyżowana, po jej obu stronach po sześciopromiennej gwieździe złotej. W klejnocie trzy pióra strusie.

Znane są następujące średniowieczne pieczęcie przedstawiające ten herb: 1317 Stefan Pekawka, starosta wielkopolski i kujawski; 1361 Jakub, dziekan sandomierski; 1362 Jaksa, sędzia ziemski sieradzki; 1387 Gniewosz z Dalewic, później starosta lwowski; 1434 Pac, marszałek nadworny litewski; 1443 Piotr, biskup przemyski; 1464 Seńko z Nahorzec (F. Piekosiński, Heraldyka polska..., s. 147; tegoż, Pieczęcie polskie..., s. 248; tegoż, Pieczęcie polskie... Uzupełnienie..., s. 22; M. Haisig, Sfragistyka szlachecka..., s. 29-30).

Najbardziej rozpowszechniony w ziemi kaliskiej, sieradzkiej, na Mazowszu i Litwie.

Herbem Kościesza posługiwały się następujące rodziny: Adurowicz, Alexandrowicz odm., Astu(o)towicz, Auzbikowicz, Aw(u)dziewicz, Berent, Bereszniewicz odm., Bereżenicki, Błus odm., Bodurkiewicz, Bolsanowski, Bołsunowski, Boreyko, Bouffałł, Branwicki, Brzeziński, Brzostowski, Bujalski, Butmin, Chałaim, Chłupicz, Chodakiewicz, Chodkiewicz odm., Chodźkiewicz, Chodzicki, Chodźko, Chotkowski, Chotowski, Chrząstowski, Ciborowski, Cybulka, Czempkowski, Dahlen, Daliński odm., Dalwicki, Dobkowski, Dobrunicki, Dolski odm. (kniaziowie), Dorchowski, Dorohostajski, Doroszkiewicz, Dylewski, Dyrwin, Dziankowski, Dziatłowicz, Dzierżnicki, Dzieszuk, Gapiński, Giecewicz, Ginielewicz, Gniewosz, Gniewkowski, Godlewski, Golejewski, Gołaski, Gołaszewski, Gołocki, Gombrowicz, Gorzycki, Grzywa, Herejko, Hermanowicz odm., Holiński, Hryhorowicz, Humieniecki, Jabłecki, Jacewicz, Jakubowicz, Jałbrzykowski, Janowski, Jarmoła, Jarmołowicz, Jaszkowski, Jawor, Jaworski, Jeziorkowski, Kakowski, Karnicki, Kasperski, Klausgiełowicz, Klimowicz, Kobelski, Kobylski, Kojałowicz, Kolenko odm., Kolęcki odm., Kołakowski, Kołozebski, Kopytkowski, Korzeniewski, Kosmowski, Kossowiecki, Kossowski, Kostrzessa, Kościescki, Kościelski, Kościeski, Kościesza, Kościszewski, Kozaryn, Kroger, Kułakowski, Kupść, Kurnicki, Lazarowicz, Listowski, Łączyński, Łuskina, Mackiewicz, Makarski, Meczyński (Meciński), Meżyński, Michałkiewicz, Miłoszewski, Miroszewski, Mniszewski, Morawski odm., Mościcki odm., Murawicki odm., Nagurczewski, Nagurzewski, Nahorecki, Narwit, Narwitowicz, Nawsuć, Nieczkowski, Niegoszewski, Nielubowicz, Nieszkowski, Olszewski, Opelewski, Orański, Ośmianiec, Ożegalski, Ożyniński, Pasikoński, Pękawka, Pieślak, Pietkun, Piłsudski odm., Powstański, Prawecki, Przyborowski, Przybylski, Pudliński, Pudłowski odm., Pukszta odm., Puzowski, Rakowski, Rakoyski, Ratomski, Reszczyński, Rudawski, Rudziejewski, Rzeży(e)ński, Rzochowski, Sałapski, Saniewski, Siechm(n)owicki, Siemaszkiewicz, Sieńkowicz, Stietkiewicz, Siekierzyński, Skarżyski, Skorulski odm., Skrobot, Sławogórski, Słon(ń)czewski, Sopocki odm., Sowicki, Stanisławski, Stetkiewicz odm., Strysze(o)wski, Strzegocki, Suchocki, Suklicki odm., Suliszewski, Sułkowski, Szałapski, Szkliński odm., Szukiewicz, Szymczykiewicz, Szymkiewicz odm., Szymkowicz, Szymonowicz, Targoński (Targoń), Tarkowski, Trojanowicz, Tronowski, Tukalski, Waszkiewicz, Wawroński, Wereszczaka, Wesławski, Wijuk odm., Wilamowski, Wnorowski, Wodyński, Wolski, Wołk odm., Wołkowicz odm., Wołodźko, Woydyłło, Wroncki, Wroński, Wronczyński, Wronowski, Zabiński, Zakrzewski, Zaleski, Załuski, Zambrzycki, Zawirski, Zawoy, Zberowski, Zbiruski (Zbiruyski), Zd(dz)ychowski, Zerzyński, Zubek, Żaba odm., Zarecki, Żarnowski.

PIŁSUDSCY

- ,,Urodziłem się na wsi, - pisze w roku 1903 Józef Piłsudski, - w szlacheckiej rodzinie, której członkowie zarówno z tytułu starożytności pochodzenia, jak i dzięki obszarowi posiadanej ziemi, należeli do rzędu tych, co niegdyś byli nazywani - bene nati et possesionati..."

Herb Piłsudskich. Kościesza odmienna

I podkreśla dalej, że jako syn zamożnych rodziców nie zaznał długo żadnej troski materialnej... Rodzice bowiem Jego, Józef Wincenty i Maria z Billewiczów Piłsudscy, posiadali duże dobra, Tenenie, Suginty i Zułów, z których sam Zułów liczył około dziewięciu tysięcy dziesięcin ziemi. Leżały zaś te ziemie na Żmudzi (Suginty i Tenenie), i w święciańskim (Zułów).

Rodem od wieków osiadłym na Żmudzi byli Piłsudscy, herbu Kościesza odmienna z mitrą.

Przodkiem ich jest Ginet, a początek rodu ginie w pomroce dziejów. W XV wieku występuje i rolę historyczną odgrywa ów Ginet, pan żmudzki, pochodzący z książęcego rodu Dowsprunga, legendarnego władcy Litwy z czasów przedgedyminowskich. Podpisał on akt Unii Horodelskiej w r. 1413, pieczętując się wtedy herbem Zaręba, używał jednak podobno i herbu Łabędź, a z pierwszej połowy XV wieku znana jest i pieczęć Kineta Niecewicza, ziemianina litewskiego, z herbem Kościesza.

Jest to najprawdopodobniej jedna i ta sama osoba, stosunki bowiem ówczesne i nieustalone jeszcze na Litwie prawa, pozwalały na zmianę herbów i nazwisk, rzecz zdarzająca się też wtedy często. W roku 1499 znani są też Marek i Stanisław Gineytowicze (Giniatowicze).

Przodkiem I. Marszałka Polski w prostej linii jest Bartłomiej Rymsza Giniatowicz, syn Stanisława, pierwszy z rodziny używający nazwiska Piłsudski, żyjący w drugiej połowie XVI-ego wieku i w pierwszych latach XVII. Był on starostą upińskim, właścicielem dóbr: Piłsudy, Upina, Poancze (od roku 1578), Janówdaw

(od r. 1599), Szoupiany (od r. 1616), i Pojurze.

Bartłomiej Piłsudski miał trzech synów, z których średni, Melchior, żonaty z Heleną Słowaczyńską, właściciel w 1/3 Pojurza, a dalej dóbr: Palekie (od r. 1625), Ryngwiany, Szwartkowa-Jaminowszczyzny, Repsze, Omoły, Kirkujcie-Medsedy, miał znowu trzech synów. Z nich najstarszy Jan Kazimierz, (ur. 1614, zmarł 1710), był chorążym parnawskim i podczaszym grodzieńskim. Posiadał dobra Płoskowie, Pojurze i Ligutyszki. Z żoną, Ewą Preykintówną, miał synów pięciu, z których znowu trzeci - Roch Mikołaj, stolnik wołkowyski, właściciel dóbr Dowgirdyszki i Berze (od r. 1715), żonaty był z Małgorzatą Pancerzyńską i miał syna jedynaka - Kazimierza Ludwika.

Kazimierz Ludwik, starosta alkiski (od r. 1722), właściciel dóbr: Zemelany, Sugawdzie, Bugienie, Kiełpiszki, Brynkiszki, Jutkajcie, Alkiszki i Dyrwiany (od r. 1738)3), żonaty był dwukrotnie: z Marianną Kukiewiczówną i Rozalią ks. Puzynianką. Dzieci miał kilkoro, z drugiej żony syna Kazimierza, pradziada I. Marszałka.

Tych sześciu przodków Józefa Piłsudskiego na przestrzeni około dwustu lat nie wyczerpuje naturalnie całego rodu Piłsudskich. Rozrodzili się oni bowiem bujnie na Świętej Żmudzi... W XVII wieku ponad powiatowe, czy księstwa żmudzkiego godności, wyrastają chociażby elektorzy królów, których notują listy elektorów. Na akcie elekcyjnym więc Michała Korybuta (r. 1674) podpisują się Aleksander i Franciszek Piłsudscy, starościce wieszwiańscy, - na akcie Augusta II (r. 1699) Dominik, - Stanisława Augusta (1764) Franciszek, piwniczy litewski, i Ludwik, koniuszy żmudzki.

W szeroki świat, na wyprawę wiedeńską Jana III, w 1683, wyruszył też ów elektor Michała Korybuta, Aleksander, starościc wieszwiański. W wojskach liltewskich służąc, pod Wiedeń nie zdążył i wraz z bracią Litwą łupy tylko zagarniał na Węgrzech...

Jan Kazimierz Piłsudski (1614 - 1710), chorąży Parnawski, podczaszy grodzieński

Najwybitniejszymi w czasach późniejszych byli z Piłsudskich, - wspomniany już Franciszek, (ur. 1707, zm. 1791) syn Ferdynanda i Ludwiki z Billewiczów, piwniczy W. Ks. Litewskiego, poseł na sejm w r. 1758, kawaler Wielkiego Krzyża Opatrzności Bożej, kawaler orderu św. Stanisława (1779), - i Jan Chryzostom, podkomorzy telszewski, poseł na Sejm Czteroletni, kawaler orderu Orła Białego, zmarły w r. 1837.

Pradziad I. Marszałka, Kazimierz Piłsudski, był prawdziwie wielkim panem... Ogromne dobra, Żemigoła, Bubowlany, Połupiszcze, pozwalały mu żyć na wielkiej stopie. Za wielką nawet była ona, - o czym z goryczą pisze prawnuk jego przez córkę, a brat cioteczny I. Marszałka, Stanisław Giedgowd.

Kazimierz Piłsudski był rotmistrzem żmudzkim, sędzią ziemskim powiatu rosieńskiego, (1796 - 1806), następnie w latach 1807 - 1809 prezydentem tegoż sądu. Żonaty z Anną Billewiczówną, umarł między r. 1815 a 1820. Majątek jego cały został zlicytowany, więc synowie, Piotr i Walery, znaleźli się nawet w kłopotliwym położeniu materialnym.

Portret Kazimierza, który spłonął z całym dworem w Poszuszwiu, około r. 1877, przedstawiał męża w misiurce sitalowej, w płaszczu spiętym u szyi złotym guzem. U góry portretu widniał herb Kościesza.

Piotr Piłsudski dziad Pierwszego Marszałka

Kłopotliwe położenie materialne braci Piłsudskich na Żmudzi, nie mogło jednak trwać długo. Zbyt tu przecież byli "zasiedziali" i spowinowaceni. To też rychło Piotr, sędzia grodzki rosieński, wziął w dzierżawę majątek Lidowiany od Staniewiczów, z nim zaś razem zamieszkała matka i brat Walery, sędzia ziemski rosieński.

Ożenił się pan Piotr Piłsudski, dziad Wielkiego Marszałka, stosunkowo późno, bo w roku dopiero 1832 (miał więc już lat 37). Wyswatał go Stefan Billewicz z Aużbigowej z panną Teodorą Butlerówną, córką podkomorzego Wincentego Butlera z Rapszan.

Młodemu małżeństwu przyszła z pomocą ciotka, Eufrozyna z Billewiczów Białłozorowa. Z marszałkiem Wincentym Białłozorem była ona bezdzietna, to też po jego śmierci, około r. 1830, po podziale dóbr, otrzymawszy majątek Poszuszwie (dawny pow. kowieński, gmina krokowska), odstąpiła go na dogodnych warunkach ukochanemu siostrzeńcowi, rezerwując sobie dożywocie. Tak więc Piotr Piłsudski otrzymał Poszuszwie wraz z wioseczkami Dyksy i Poskordzie, lasem za Szuszwą i lasem Płacie niedaleko Krok, ogółem niespełna pięćset hektarów ziemi.

Piotr Piłsudski miał ośmioro dzieci. W r. 1833 przeniósł się wraz z rodziną do Poszuszwia i tu swe gniazdo rodzinne założył.

Życie w Poszuszwiu, jak podaje St. Giedgowd, pędzono oszczędnie, lecz z godnością staroszlachecką. Dom mieszkalny był stary lecz niemały, o typowym ganku na czterech filarach, obszernych i wysokich, o dużych oknach, pokojach. Ściany zdobiły obrazy i portrety rodzinne... Majątek był dobrze gospodarowany i przynosił dochody. Mieszkała też we dworze ciotka Piotra, staruszka marszałkowa Białłozorowa, której było sądzone przeżyć swego siostrzeńca o lat parę...

"...Piotr był uprzejmego, łagodnego, lecz stanowczego charakteru. Dzieci swe kochał, lecz nie pieścił. Nikt nigdy nie siadał do obiadu, zanim ojciec nie przyszedł. Jedna z córek zwykle odmawała krótki pacierz przed obiadem i po obiedzie: "Dziękujemy Tobie Panie, za te dary, któreśmy spożyli z Twojej szczodrobliwości". Czasami syn Józef (ojciec Marszałka) przez swawolę dodawał: "Dziękuję Panie za to, co zjadłem", lecz natychmiast bywał karcony przez ojca".

W roku 1843 umarł podkomorzy Butler i zarząd całego pozostałego po nim majątku objął Piotr Piłsudski, który okazał się dobrym i przezornym gospodarzem. Zamieszkał on teraz w Rapszanach, a Poszuszwie wydzierżawił bratu Waleremu. Wrócił do Poszuszwia w r. 1849, na krótko jednak, gdyż już w 1851 r. umarł na raka, po prawie rocznej chorobie.

Charakterystyczną bardzo scenę jego śmierci opisuje tak Stanisław Giedgowd:

"Często przyjeżdżał z Ejragoły doktor Powstański, którego brat był profesorem warszawskiego uniwersytetu. Usługiwał choremu lokaj Antoni Łapkun i jego siostra Katarzyna. Stale dozorowały chorego żona Teodora i trzy córki: Waleria, Julia i Teresa. Syn Józef studiował agronomię w Horyhorkach, a drugi syn Wincenty uczył się w Kiejdanach i w Dębnie razem z Aleksandrem Piłsudskim, synem Walerego.

Gdy zbliżały się już ostatnie chwile chorego, przybył z Krok kanonik Juchniewicz, odprawił w kaplicy ogrodowej poszuszwiańskiej mszę świętą, wyspowiadał chorego oraz udzielił mu Komunii. Następnie Piotr błogosławił po kolei swe córki, lecz już nie poznawał ich, błogosławiąc nie tę, która przed nim uklękła. Poza tym spytał lekarza:

- Doktorze, czy to już śmierć?

- Tak, panie sędzio, zbliżyła się śmierć... - odrzekł doktor.

- Wcale taką straszną nie jest, jak opowiadają - rzekł Piłsudski. Umarł 24 listopada 1851 roku..." - Tak zakończył swe życie dziad Wielkiego Marszałka.

Pozostało po nim pięcioro dzieci i żona, która zmarła dopiero w 35 lat później, a do śmierci gospodarowała w Poszuszwiu. Brat zaś Walery, w międzyczasie już przeniósł się do nabytego świeżo majątku Dębno.

W Poszuszwiu więc skupiało się przez prawie pięćdziesiąt lat rodzinne życie Piłsudskich, najbliższych I. Marszałka. Przyjeżdżał tu i sam Marszałek, jako podrastający wówczas młodzieniec, u schyłku życia babki Teodory.

Przyjechał też do Poszuszwia ojciec Marszałka na pogrzeb swej matki, która umarła w r. 1886, przeżywszy lat 75.

"...Zwłoki Teodory Piłsudskiej złożono na cmentarzu Pojeśle, naprzeciw drzwi frontowych kościółka, którego była najgorliwszą z fundatorek. Nie pochowano jej w rodzinnych grobach Piłsudskich w Krokach, obok prochów męża Piotra, gdyż w tym czasie cmentarz krokówski przeznaczony był na skasowanie, a stary kościółek drewniany na zniesienie".

Józef Wincenty Piłsudski, ojciec Marszałka, urodził się 22 lutego 1833 roku, jako najstarszy syn Piotra, w Rapszanach, rodzinnym dworze swych dziadów - Butlerów. Jak podaje St. Giedgowd, dwór ten istnieje do dnia dzisiejszego, choć w stanie bardzo opuszczonym. Józef uczył się w szkołach w Krożach i Wiłkomierzu. Zamierzając wstąpić do instytutu inżynierów w Petersburgu, wybrał się w tę daleką drogę z Poszuszwia powozem. Zaraz na początku podróży wydarzył się wypadek, który pokrzyżował plany. Znarowiony koń ugryzł Józefa w rękę tak mocno, że zmiażdżył mu wskazujący palec u prawej ręki. Doktor Suchocki w Wiłkomierzu amputował mu resztki palca. Następnie udał się Józef na studia do Horyhorek (gub. mohylewska), gdzie ukończył instytut rolniczy.

Mając lat trzydzieści poślubia w r. 1863 (za indultem) swą kuzynkę Marię Billewiczównę, córkę Antoniego i Heleny z Michałowskich.

Tekst i ilustracje pochodzą z książki "Zułów wczoraj i dzisiaj"

Fragment drzewa genealogicznego opracowany na podstawie dokumentów archiwalnych przez Czesława Malewskiego.