Nasz Czas

Podane powyżej uzupełniające dane "... z Jańcza... herbu" mają być wyróżnieniem tego właśnie Mackiewicza spośród ogromnej rzeszy Mackiewiczów, zamieszkałych dawniej i dzisiaj na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego, z których wielu bywało (także obecnie) redaktorami rozmaitych pism.

Stanisław Mackiewicz (Cat) - czyli kot, który chodzi własnymi drogami i nigdy nie wiadomo kędy-z opowieści Rudyarda Kiplinga - długoletni redaktor naczelny i wydawca konserwatywnego "Słowa" w Wilnie i autor Myśli w obcęgach oraz wielu innych książek i artykułów (nie tylko drukowanych w wileńskim "Słowie"), urodził się w Petersburgu 18 grudnia 1896 r. Ojcem jego był Antoni Mackiewicz - wilnianin, matką Maria z Pietraszkiewiczów - krakowianka z kręgu Młodej Polski. Dziadkowie: Mackiewicz i Pietraszkiewicz-obaj za działalność niepodległościową ukarani przez rosyjskich zaborców podobne mieli losy: Mackiewicz zmarł na Syberii, zesłany tam po roku 1863, Pietraszkiewiczowi, skazanemu na karę śmierci za udział w spisku Konarskiego zamieniono karę na dożywotnią służbę "w sołdatach". Zesłano go na Kaukaz, gdzie wykazał się taką odwagą, że nie tylko został odznaczony, ale również amnestionowany - co mu pozwoliło na osiedlenie się w Krakowie i założenie tam rodziny. Dzieciństwo Stanisława, tak jak i jego rodzeństwa: Seweryny (Orłosiowej) i Józefa, upłynęło na zaznajamianiu się z historią Polski przez nieustanne podróże pomiędzy Wilnem i Krakowem. Ta Jagiellońska "oś historii" odbiła się niewątpliwie na poglądach Stanisława Mackiewicza. Dodatkową "lekcją" uniwersalizmu były bliskie kontakty Mackiewiczów z rodzinami dwóch sióstr (spośród czterech) ojca, które wyszły za mąż za Litwinów aktywnych w walce o narodową tożsamość. W dyskusjach przy "rodzinnym stole" kształtowały się talenty polemiczne zgromadzonej młodzieży.

Działalność dziennikarsko-niepodległościową zaczął Stanisław Mackiewicz w Wilnie jeszcze w czasach gimnazjalnych, przed pierwszą wojną światową. W grupie młodzieży mistrzem był starszy o lat parę Mieczysław Niedziałkowski. W czasie wojny Mackiewicz rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim - co mu nie przeszkadzało udzielać się w organizacjach niepodległościowych, za co został aresztowany i osadzony w więzieniu - skąd dość szybko zbiegł.

Następnie znalazł się w Krakowie na Uniwersytecie Jagiellońskim, a w czasie wojny polsko-bolszewickiej w oddziale Jerzego Dąmbrowskiego (13-Pułk Ułanów). W czasie urlopu w lutym 1920 roku wziął ślub w katedrze św. Jana w Warszawie z Wandą Krahelską.

W tym czasie: wojny i małżeństwa, współpracuje z pismami konserwatywnymi: krakowskim i poznańskim.

Wraca do Wilna, gdzie 1 sierpnia 1922 roku ukazuje się pod jego naczelną redakcją konserwatywno-monarchistyczny dziennik "Słowo". Nie wypełnia mu to całkowicie czasu, bo udziela się także i w organizowaniu słynnego zjazdu w Nieświeżu (październik 1926 r.) i posłuje na Sejm w latach 1928-1935.

W okresie poprzedzającym II wojnę światową ogłasza szereg artykułów alarmujących opinię publiczną brakami w uzbrojeniu Polski - wobec grożącego jej niebezpieczeństwa. W rezultacie zostaje zesłany w kwietniu 1939 r. na kilka tygodni do Berezy Kartuskiej. Ciekawe, że wszyscy jego przeciwnicy-których swym ostrym piórem łatwo obrażał - ujmują się za nim, protestując przeciwko takim metodom ograniczania "wolności słowa".

Ostatni numer "Słowa" ukazuje się 18 września 1939 r., gdy bolszewicy zajmowali Wilno. W tymże dniu Stanisław Mackiewicz opuszcza swe ukochane miasto na zawsze -jadąc do Kowna, a stamtąd do Paryża.

Pierwszą zimę II wojny spędza w Paryżu jako członek I Rady Narodowej i wydawca tygodnika "Słowo" (21 I 1940 - 9 VI 1940). Po upadku Francji przedostaje się do Anglii. Tam, poza udzielaniem się w sprawach politycznych, przesiaduje godzinami w British Museum - pisząc książki: Historia Polski 1918-1939, Dostojewski, Klucz do Piłsudskiego, Lata nadziei. Będąc w opozycji do rządu Sikorskiego, za jego zbytnią uległość wobec Aliantów w rozmowach polsko-radzieckich, rozpoczyna w roku 1941 wydawanie broszur polemicznych. W latach 1946-1952 wydaje pismo pod znaczącym tytułem "Lwów i Wilno??. W roku 1952 wydaje książkę o Królu Stanisławie Auguście. Jest członkiem III Rady Narodowej, a w latach 1951-1954 wiceprezesem IV Rady Narodowej w Londynie.

7 czerwca 1954 roku zostaje powołany na premiera polskiego rządu emigracyjnego (pozostaje nim, a także ministrem spraw zagranicznych do 21 VI 1955). W emigracyjnym plebiscycie "Wiadomości" w 1955 r. na najulubieńszego pisarza emigracji zajmuje pierwsze miejsce przed swym bratem Józefem Mackiewiczem.

14 czerwca 1956 r. Stanisław Mackiewicz wraca do Polski. Ten tragiczny powrót, świadczący o klęsce toczonych przez niego walk o Polskę i jej kształt, kwituje słowami: chcę zademonstrować rodakom, że w niczym nie mogą i nie powinni liczyć na dotrzymanie umów przez aliantów.

Zaraz po jego przyjeździe wchodzimy do warszawskiej obszernej restauracji - ludzie zgromadzeni przy stolikach wstają i biją brawo. Ale Mackiewicz wydaje Londyniszce i w dużym stopniu traci swą popularność emigracyjnego premiera, ponieważ, jak sam mówi: Polacy kochają Anglików.

Wraz z rodziną objeżdża "nową Polskę", wygłasza odczyty, nawiązuje kontakty. Ten stan trwa krótko. W rezultacie wiąże się z "Paxem" i pisuje do pism paxowskich. Uważa, że siłą główną mogącą w Polsce przeciwstawić się sowieckiemu zniewoleniu jest Kościół, ale ważne jest też, by się uniezależnić ekonomicznie od państwowego monopolu, a tę rolę w pewnym stopniu spełnia PAX.

Nie mieści się jednak w polskiej rzeczywistości, ciężko choruje, zaczyna pisać pod pseudonimem do paryskiej "Kultury". Jest jednym z inspiratorów i sygnatariuszy "listu 34" (marzec 1964 rok). W listopadzie 1965 r. zostaje "ukarany" przez Sąd Dziennikarski przy Oddziale Warszawskiego Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich skreśleniem z listy członków (podpisany: Rzecznik Dyscyplinarny O. Andrzejewska). Prawie jednocześnie, bo także w listopadzie 1965 r. wpływa oskarżenie przeciwko Stanisławowi Mackiewiczowi z Generalnej Prokuratury o przestępstwo z art. 23 § 1 dekretu z 1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy państwa.

W związku ze śmiercią oskarżonego sprawa ta zostaje umorzona. Po odzyskaniu niepodległości (w 1992 roku) - Stanisław Mackiewicz został zrehabilitowany.

W ostatnim okresie życia dotknął go również zakaz publikacji prasowych. A jednak mimo dręczących go chorób i represji, w ciągu prawie dziesięciu lat pobytu w PRL napisał szereg książek, które zostały wydane, głównie w Instytucie Wydawniczym PAX, a także w PIW i Czytelniku. Londyniszcze Warszawa 1957, Muchy chodzą po mózgu Kraków 1957, Zielone oczy Warszawa 1958, Był Bal Warszawa 1961, Polityka Becka Paryż 1964, Europa in flagranti Warszawa 1965, Herezje i prawdy Warszawa 1969. Już po śmierci wydano wybór pism opracowanych przez żonę i córki: Odeszli w zmierzch 1916-1966 Warszawa 1968, Kto mnie wołał, czego chciał Warszawa 1972. Ponadto opublikowano jeszcze dwa wybory publicystyki: Kto mnie nie chciał? Sztokholm 1982 i Teksty Warszawa 1989. Ukazała się także ostatnia napisana za życia autora książka Dom Radziwiłłów Warszawa 1990. Prace te cieszyły się popularnością, o czym świadczą liczne wznowienia i przedruki.

Stanisław Mackiewicz umiera 18 lutego 1966 r., pochowany został na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, wbrew swemu pragnieniu, by go pochowano w Wilnie przy grobach ojca i matki na cmentarzu Rossa.

W czasie pogrzebu żegnali go pięknymi przemówieniami: młodszy kolega z Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie Lech Beynar (Paweł Jasienica) i przyjaciel Mackiewicza, Aleksander Bocheński, autor Dziejów Głupoty w Polsce.