Nasz Czas

Szumsk, Szumsk ... Gdzie jest ten Szumsk? Zapewnie wielu Czytelników coś kiedyś słyszało o tej miejscowości. Wszyscy wiedzą, że to gdzieś niedaleko Wilna. W którą stronę? Z tym będzie trudniej, bowiem nie każdy będzie wiedział, że Szumsk jest położony na wschód od Wilna, niedaleko granicy państwowej. Ktoś może nawet powie, że miasteczko Szumsk leży przy starym i historycznym gościńcu zwanym Czarnym Traktem. Bez wątpienia najlepiej poinformowane będą osoby pochodzące z tych terenów, one opowiedzą wiele ciekawych historii z czasów obecnych i mniej odległych dziejów. Mogą nas poinformować o ciekawych miejscach w okolicy Szumska, opowiedzą o zabytkowych budowlach, no i każdy na swój sposób będzie starał się opisać piękno tej ziemi. Wiadomo, najpiękniejszą krainą jest kraina dzieciństwa i młodości.

Zabytki dzisiejszego Szumska

Miejsce na cmentarzu, gdzie stał tymczasowy drewniany kościół, obok widoczna dzwonnica

Szumsk, jako jedno z nielicznych miasteczek Wileńszczyzny, może poszczycić się bogatą historią i pozostałymi z owych dawnych czasów zabytkami architektury. Już po wjeździe do miasteczka, z lewej strony widzimy wpadający w oko zespół budynków kościelnych. Okazały murowany kościół z cechami architektury barokowej i klasycystycznej pochodzi z II połowy XVIII wieku. Obok kościoła, jako przybudówka, istnieje także murowany były klasztor dominikanów, nie tak stary jak kościół, gdyż pochodzi z XIX wieku. Na terenie przykościelnym jest kilka ciekawych murowanych kapliczek, które także są rzadkimi okazami już zanikającego rodzaju architektury.

Pałacyk Szumskich

Budowle kościelne są zadbane, zwłaszcza budynek byłego klasztoru, który został odrestaurowany przed kilkoma laty. Jest to zasługa obecnego i byłych szumskich proboszczów. Jako ciekawostkę można dodać, że nie tylko Wilno jest słynne z góry z zespołem trzech krzyży. Otóż okazuje się, że także Szumsk ma swe miniaturowe wzgórze z trzema krzyżami. Na jednym z niedużych wzgórz położonych obok osiedla widnieją białe jak śnieg trzy krzyże - pamiątka od obecnych mieszkańców Szumska dla przyszłych pokoleń.
Niedaleko kościoła jest jeszcze jeden zabytkowy budynek, będący obecnie w stanie opłakanym. Jest to murowana karczma pochodząca z XIX wieku, budowla o ciekawej architekturze, jednak nosząca ślady niedawnego pożaru. Następnym zabytkiem architektury ziemi szumskiej godnym podziwiania, jest zespół budowli dworskich byłego majątku Szumsk. Ten objekt znajduje się poza miasteczkiem, w odległości paru kilometrów na południe od właściwego Szumska. Stykamy się tutaj z całym zespołem ciekawych XIX - wiecznych murowanych budowli. Zobaczymy klasycystyczny murowany dworek, oficynę, spichlerz, stajnie, lodownię, ogromną stodołę i nieduży młynek przy rzeczce o ciekawej nazwie Piana.

Stara lodownia przy pałacyku

Wszytkie te budowle toną pośród starych drzew pamiętających świetność dworu, a stanowiących pozostałość dawnego wspaniałego parku. Trzeba dodać, że te wszystkie budynki są w stosunkowo niezłym stanie, widocznie "stacjonujący" tu za sowieckich czasów kołchoz trochę dbał o zachowanie miejscowego dziedzictwa przeszłości. Dworek będący niegdyś siedzibą właścicieli Szumska, później siedzibą przewodniczącego miejscowego sowchozu, teraz świeci pustkami, a przecież z powodzeniem mógłby służyć dla jakiejś pożytecznej sprawy. Po włożeniu określonych inwestycji, taki starożytny dworek mógłby stać się dobrym ośrodkiem rekreacyjnym, ale to już raczej wizja przyszłości Szumska. Dzisiaj jednak nas będą ciekawiły dzieje tej ziemi czyli przeszłość. Jeszcze jedna wiadomość z geografii - okolice Szumska słyną także z tego, że tutaj swą "kolebkę" ma jedna z większych rzek Wileńszczyzny, lewy dopływ Wilii, Wilenka. Przy wsi Windziuny, do której z Szumska jest parę dobrych kilometrów, na podmokłej i obfitej w krynice łące swój bieg rozpoczyna strumyk, który już kilka kilometrów dalej staje się niedużą rzeczką zwaną Wilenką.

Z najdawniejszych dziejów

Chcąc się coś dowiedzieć o najdawniejszych dziejach Szumska i przyległych terenów musimy skorzystać z dobrodziejstw archeologii, bowiem najstarsza historia kryje się w dawnych grodziskach i kurhanach. Okolice Szumska nie są zbyt obfite na zabytki prahistoryczne, co może świadczyć, że te tereny w odległej przeszłości nie były zbyt gęsto zamieszkane. Niedaleko wsi Barwaniszki znajduje się niezbyt duże cmentarzysko kurhanowe pochodzące z VII - IX wieku n. e. W tamtych odległych czasach, według wówczas panującej tradycji, zwłoki zmarłych ludzi najpierw palono, następnie szczątki kostne i przedmioty wyposażenia groby zakopywano do specjalnie usypywanych kurhanów. W okolicy wsi Wielka Kosina są dwa grodziska o podobnej chronologii co i cmentarzysko kurhanowe. Na tych dziś porosłych trawą lub krzewami wzgórzach mających ślady działalności ręki ludzkiej w postaci niedużych fortyfikacji, dawniej wznosiły się drewniane umocnione grody. Miejsce pod takie umocnione zamczysko obierano bardzo starannie, najczęściej bywał to brzeg rzeki lub cypel lądu w punkcie zlania się dwóch potoków. Przede wszystkim starano się wykorzystać miejsca obronne stworzone przez samą przyrodę, które następnie poddawano działalności człowieka - od strony łatwo dostępnej dla potencjalnego wroga tworzono fortyfikację w postaci ziemnego wału i fosy. Dopiero we wczesnym średniowieczu, po pojawieniu się bardziej doskonałej broni, zwłaszcza broni palnej, takie drewniane grody utraciły swe pierwotne znaczenie i poszły w zapomnienie. Dopiero w XIX wieku, z rozwojem archeologii, te pomniki z przeszłości nauka odkryła na nowo.

W średniowiecznych dokumentach wzmianek o Szumsku nie znajdziemy napewno. Po pierwsze, ta miejscowość w owe czasy widocznie nie miała większego znaczenia wśród różnych królewskich lub prywatnych dóbr, po drugie - nazwa Szumsk dawniej nie istniała w ogóle. Do początku XVIII wieku późniejszy Szumsk nazywał się Słobódką, zaś leżał na terytorium początkowo skarbowego majątku Polany. Tylko w końcu XVI wieku majętność zwana kluczem Polany przeszła do rąk prywatnych. Jak wynika z dokumentów historycznych, już na początku XVII wieku majątek Polany był podzielony na kilka części, każda z których miała swych właścicieli. Takim sposobem część Polan należała do Sakowiczów, następnie do Wnuczka, podsędka wileńskiego. Właśnie wnuczkowskie Polany były poprzednikiem późniejszego Szumska. Obok Polan Wnuczków istniały Polany Bielikowicza, który w I połowie XVII wieku sprzedał majątek dla rodziny Bobanów. Z kolei Bobanowie część swych dóbr sprzedali dla niejakiego Nikodema Łokuciejewskiego, zaś inną część skonfiskowano na korzyść skarbu państwa za jakieś przewinienia podczas wojny z Moskwą w 1655 roku. Z dokumentu pisanego w 1664 roku wynika, że bracia Krzysztof i Paweł Bobanowie zostali przez króla ogłoszeni zdrajcami, natomiast ich dwór Polany Bobanowszczyzna nadano dla Jana Matyszki, w przywileju nazwanego "towarzyszem roty kozackiej Białłozora podstolego pułkownika".

Trzeba dodać, że do Bobanów należały także Polany Bernaciszki, które następnie przeszły do rodziny Wojnów. Gdzie istniały i dla jakich dzisiejszych miejscowości dały początek Polany Bobanowszczyzna i Bernaciszki trudno jest powiedzieć.
O wiele więcej informacji posiadamy o Polanach Wnuczków. Prawdopodobnie Wnuczkowie posiadali Polany przez stosunkowo krótki czas, gdyż już w 1618 roku ten majątek sprzedali dla podstolego wileńskiego Kazimierza Szumskiego (herbu Jastrzębiec). Był to początek nowej epoki w dziejach tej ziemi, bowiem "pod berłem" Szumskich, klucz Polany, następnie znany jako majątek Szumsk, żył przez prawie trzy stulecia.